معنی کوبدار چیست؟

کوبدار معادل گیلکی درخت نمدار است

نمدار درختی است بلندقامت و زیبا با تاجی گسترده و بر‌گ هایی پهن است که در جنگلهای شمال ایران و بعضاً در ارسباران و دره های البرز می‌روید. نمدار گل هایی معطر و پرشهد دارد که مورد علاقه زنبورها می‌باشد. نمدار درخت بومی جنگل‌های شمال و با ارتفاعی حدود ۲۰ تا ۳۰ متر است که دارای تاجی گرد و گسترده می‌باشد. این درخت در مناطق وسیعی از قاره‌ی اروپا نیز می‌روید.

در انگلستان به آن Lime Tree و یا Lime Bushes می‌گویند. انواع اروپایی نمدار به نام Lindens شناخته می‌شوند و واریته‌ای از این درخت که در آمریکای شمالی می‌روید با عنوان Basswood مشهور می‌باشد. در گذشته درخت نمدار در خانواده‌ی Tiliaceae طبقه‌بندی می‌شد اما ظاهرا بر اساس مطالعات ژنتیکی اخیر‌‌ی که صورت گرفته آنرا به تیره‌ی Malvaceae یا پنیرکیان نسبت داده‌اند که پنیرک و ختمی از اعضای شناخته‌شده‌ی آن هستند. این درخت در ایران با نام‌های محلی دیگری چون نرم‌دار، گاوکهل، کپ، کف، پالاد، احلامور، زیرفون و غیره نیز شناخته می‌شود. گفته می‌شود نمدارها می‌توانند آلودگی شهرها را به خوبی تحمل کنند و ازین نظر در کشورهای اروپایی به عنوان درخت زینتی شهری مورد توجه می‌باشند.

نمدار پوستی صاف و با فرورفتگی‌هایی خاص دارد. برگ‌های نمدار خزان‌کننده، پهن، قلبی‌شکل، تا حدودی نامتقارن و نوک‌تیز و با حاشیه‌ای مضرس هستند. گل‌های هرمافرودیت نمدار زردرنگ و معطر بوده در اواخر خردادماه ظاهر می‌شوند و مورد علاقه‌ی زنبورها هستند. هر گل‌آذین از حدود ۵ تا ۱۵ گل تشکیل شده است. پایک این گل‌آذین به دلیل برگه‌های باریک و کشیده‌ و با رنگ متفاوتی که دارد کاملا بر روی درخت به چشم می‌آید به گونه‌ای که گویی شاخه‌ای با برگ‌هایی از درختی دیگر در میان نمدار رشد کرده است. بعد از رسیدن گل‌ها دانه‌های کوچک نخود مانندی روی درخت ظاهر می‌شوند که ابتدا سبز و بعدا به قهوه‌ای تغییر رنگ می‌دهند. نمدار را می‌توان توسط کشت همین بذرها تکثیر نمود. چوب این درخت مرغوب و سبک است و توسط روستائیان مناطق شمالی جهت تهیه‌ی کندوی زنبور، چمدان، چارچوب پنجره، صندوق‌های نگهداری چای و برنج و غیره استفاده می‌شود. برگ‌های نمدار نیز ظاهرا علوفه‌ای خوشخوراک برای دام‌ها محسوب می‌شود و از این جهت و نیز به علت بهره‌برداری از چوبش در معرض آسیب می‌باشد.

جهت مصارف دارویی از گل‌ها و شکوفه‌های بازنشده‌ی این درخت استفاده می‌گردد. گل‌‌ها را در هوای آفتابی چیده و در محلی با تهویه‌ی هوای مناسب خشک می‌نمایند. این گل‌ها معطر و لعاب‌دار بوده و از این جهت که معرق خوبی دانسته می‌شوند دم‌کرده‌ی آنها جهت درمان سرماخوردگی مورد استفاده قرار می‌گیرد. نمدار عسل‌دهنده خوبی نیز می‌باشد و یک درخت آن به تنهایی ۱۰ کیلو عسل شفاف می‌دهد. این درخت در صنعت زنبورداری بسیار مورد توجه است. عسل بدست آمده از این درختان کمرنگ اما بسیار معطر و مرغوب می‌باشد. گفته می‌شود درختان نمدار عمر طولانی‌ای دارند. به عنوان مثال در باغی در گلاسترشایر انگلستان درخت نمداری قد برافراشته که عمر آنرا ۲۰۰۰ سال برآورد کرده‌اند. و یا در نورنبرگ آلمان نمداری وجود دارد که براساس روایات محلی، توسط قدیس کونیگونده، همسر هنری دوم امپراطور روم مقدس در حدود سال‌های ۱۰۰۰ میلادی کاشته شده است. درخت نمداری نیز در سوئیس وجود دارد که در نوشته‌ای متعلق به سال ۱۳۵۷ میلادی به آن اشاره شده است. نویسنده‌ی این اثر، از نمدار مذکور به عنوان درختی عظیم یاد کرده است. به هر حال درختان نمدار در صورتی که شرایط مساعدی برای رشد و حیاتشان فراهم باشد می‌توانند سال‌های زیادی عمر کنند.

جنگل‌ها شش‌های زمین‌اند؛ تصفیه هوا اصلی‌ترین فعالیتی است که انجام می‌دهند و به همین واسطه فرایند تنفس را برای میلیون‌ها موجود زنده ممکن می‌سازند. درختان اما بازیگران اصلی جنگل‌اند. آنها با انتشار اکسیژن امکان حیات را روی کره زمین فراهم می‌کنند. به همین ترتیب جنگل‌های هیرکانی به واسطه وسعت و تنوع پوشش گیاهی اهمیت ویژه‌ای در جغرافیای منطقه‌ایی ایران دارند و مجموعه‌ای از اکوسیستم‌های ارزشمند دانسته می‌شوند.

یکی از درختان مهم و شناخته شده جنگل‌‌های هیرکانی، درخت نمدار است. درخت نمدار که با نام علمی Tilia_platyphyllos شناخته می‌شود، در گذشته جزو تیره نمداریان شناسایی شده بود اما به تازگی و بعد از آزمایش‌های ژنتیکی به تیره پنیرکان پیوست.

درخت نمدار که با نام علمی Tilia_platyphyllos شناخته می‌شود، در گذشته جزو تیره نمداریان شناسایی شده بود اما به تازگی و بعد از آزمایش‌های ژنتیکی به تیره پنیرکان پیوست. نمدار، درختی خزان کننده است که ارتفاع آن به 40 متر می‌رسد و برگ‌های تخم‌مرغی پهن و دندانه‌دار دارد. رنگ پوسته درخت نمدار خاکستری تیره با شکاف‌هایی در پوسته است. این درخت هنگام گل‌دهی، مملو از گل‌های زرد رنگ و معطر است. همچنین این درخت به واسطه برگ‌های پهنی که دارد یکی از بهترین تصفیه کننده‌های هواست. اگر درخت نمدار در شرایط ایده‌آل نگهداری شود، عمری طولانی خواهد داشت و بسیار مقاوم است. به عنوان مثال درخت نمداری در باغی در محدوده گلاسترشر انگلیس شناسایی شده که بیش از 2 هزار سال سن دارد.

این درخت به دلیل ویژگی‌هایی که در بالا ذکر شد و همچنین گل‌های عطرآگینی که دارد به عنوان درخت زینتی در بسیاری از خیابان‌های کشورهای اروپایی کاشته می‌شود. همچنین منبع مهمی برای تغذیه زنبورها و پروانه‌هاست. نمدار خواص دارویی نیز دارد و عصاره دارویی آن برای درمان اسپاسم، دردهای سینوسی و استرس مورد استفاده قرار می‌گیرد. مردم از مدّت ها پیش از دم کرده ی گل های این گیاه به عنوان معرّق، خلط آور و همچنین برای درمان سرفه و دل درد و نیز به عنوان مادّه ای که باعث تسریع در کار دستگاه گوارش می شود، استفاده می کرده اند. نمدار (Tilia spp) در تعدادی از فارماکوپه ها به عنوان یک گیاه دارویی معرفی شده است. گل های اکثر گیاهان جنس تیلیا خاصیّت دارویی دارند.مردم از مدّت ها پیش از دم کرده ی گل های این گیاه به عنوان معرّق، خلط آور و همچنین برای درمان سرفه و دل درد و نیز به عنوان مادّه ای که باعث تسریع در کار دستگاه گوارش می شود، استفاده می کرده اند. گل ها دارای اسانس می باشند که از آن ها در صنایع آرایشی و بهداشتی، لوسیون ها و کرم هایی برای حفاظت از پوست، تهیه می شود. از اسانس این گل ها در صنایع داروسازی نیز محلول های غرغره برای مداوای التهاب های گلو و حنجره استفاده می شود.

چوب درخت نمدار نیز به دلیل نرمی و سبکی، در صنعت چوب سازی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. بر اساس اطلاعات گفته شده درخت نمدار از گیاهان صنعتی، گیاهان زینتی و همچنین گیاهان دارویی به حساب می‌آید.

دیگر مشخصات گیاه نمدار

گونه های مختلف جنس نمدار، گیاهانی هستند درختی، متعلق به تیره نمدار که منشآ آنها آسیا و جنوب اروپا گزارش شده است. تقریبا 30 گونه متعلق به جنس تیلیا شناخته شده است. این درخت، درنواحی معتدله شمالی گسترش زیادی دارند.

درختان این جنس تنومند، طویل و پوشیده از برگ های خزان دارمی باشند (که در پاییز ریزش می کنند). انشعاب های ساقه ای این گیاه معمولا پوشیده ازکرک های ستاره ای شکل است.

برگ ها تا حدودی به شکل قلب، نامتقارن و دارای دندانه های بزرگ اره ای هستند و دمبرگ نسبتا طویلی دارند. این برگ ها روی ساقه به صورت متناوب نسبت به یکدیگر قرار می گیرند.

گلها کوچک، نر و ماده و به رنگ زرد یا گاهی سبز کم رنگ هستندکه به صورت وارونه روی گیاه دیده می شوند. گل ها آویزان هستند و وقتی کاملا باز می شوند، حالتی شبیه به چتر به خود می گیرند. این گل ها از ناحیه میانی براکته ها که به رنگ سبز روشن و زبانی شکل (بیضوی) می باشد، خارج می گردندکه بوی مطبوعی نیز دارند.

تعداد کاسبرگ ها،گ لبرگ ها و پرچم ها، مضربی از پنج است. گل ها دارای تعداد بسیار زیادی پرچم هستند. میوه کوچک کروی یا کشیده (استوانه ای شکل) و گاهی به شکل گلابی می باشد. داخل هر میوه،1 تا 2 بذر وجود دارد.

مهم ترین گونه های نمدار عبارتند از:

تیلیا کورداتا. این گیاه به نمدار کوچک برگ معروف است و با تیلیا سیلوستریس وتیلیا پارویفولیا هم نام می باشد. درختی است به طول 20تا 25 مترکه شاخ و برگ های آن بسیار انبوه است. این گیاه در مناطق جنگلی اروپا گسترش زیادی دارد. برگ ها کوچک و نامتقارن می باشند. یک سطح برگ به رنگ سبز روشن و طرف دیگرآن به رنگ سبز تیره است. هر دو سطح برگ فاقد کرک است و تنها در گوشه رگبرگ ها (محل انشعاب های رگبرگ های فرعی از اصلی) کرک های خرمایی رنگ مشاهده می شوند. رگبرگ های فرعی بسیار ظریف بوده و به سختی قابل رویت هستند.

اولین گلها اواخر خرداد یا اوایل تیر تشکیل می شوند و تا اواخر تیر همه گل ها پدیدارمی گردند. بوی مطبوع گلها باعث جلب حشرات بخصوص زنبورهای عسل می شود. عملکرد و کیفیت عسل زنبورهایی که از گلهای این درخت تغذیه می کنند، بسیار مطلوب است.

تیلیا پلاتیفیلوس: این گیاه به نمدار درشت برگ معروف است و با تیلیا گراندیفولیا هم نام می باشد. درختی است به طول30 تا 40متر دارای پوست صاف که بتدریج شکافته می شود. این گونه نمدار سریع الرشد است و از شاخ و برگ های انبوهی تشکیل شده است. تاج این گیاه مخروطی شکل یا مانندتخم مرغ وارونه است. هر دو طرف برگ سبزرنگ و پوشیده از کرک است. محل انشعاب های رگبرگ های فرعی، پوشیده از کرک های طویل به رنگ سفید یا زرد می باشد. رگبرگ های فرعی درمقایسه با گونه قبلی (تیلیاکورداتا) ضخیم ترند و به وضوح قابل رویت می باشند. اولین گل ها، اواسط خرداد ظاهر می شوند. این گیاه، سرما را بهتر از گونه قبلی تحمل می کند.

تیلیا آرجنتا: این گیاه به نمدار نقره ای معروف است و با تیلیا تومنتوزا هم نام می باشد. در مقایسه با دو گونه قبل گل های کمتری تولید می کند، ولی مواد موثره آن کیفیت مناسبتری دارد. مردم از این گل ها به عنوان دارو استفاده می کنند. مواد موثره گل های این گیاه نیز در صنایع مربوط استخراج می شود. نمدار نقره ای، درختی به طول 20 تا 30 متر است. تاج این گیاه مخروطی شکل است و از رشد و نمو بسیار سریعی برخوردار می باشد. برگ ها به رنگ سبز تیره اند و محل انشعاب رگبرگ های فرعی، از کرک های ستاره ای شکل و به رنگ نقره ای تیره پوشیده می باشد. گلدهی در این گیاه، در مقایسه با دو گونه قبلی، با تاخیر همراه است. مقدار اسانس گلها با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش و گونه گیاه متفاوت بوده و بین 1/0 تا 5/0 درصد است. مهمترین ترکیبات اسانس را (اوگینول)، (استات فانزیل) و (ژرانیول) تشکیل می دهند. گل ها همچنین حاوی فلاونویید، مواد موسیلاژی، موادتاننی و همچنین حاوی مقدار کمی تری ترپن می باشند.

از فلاونویید های مهم می توان از (کورستین)، (3-گلومر-7-رامنوزید)، (کامفرول-3-گلوکو-7-رامنوزید)، (ایزوکورسیترین)، (تیلیروزید)، نام برد. (هسپریدین) نیزاز فلاون گلیکوزید های مهمی است که از گل های این گیاه استخراج شده است. گل ها همچنین حاوی مواد قندی اند که مهمترین آنهارا گلوکزیا رامنوز تشکیل می دهد. از اسیدهای آلی موجود در این گیاه، می توان از (اسیدکافییک) و (اسیدکلروژنیک) نام برد.

نیازهای اکولوژیکی

نیازهای اکولوژیکی گونه های مختلف جنس تیلیا متفاوت است. مثلا نمدار کوچک برگ (تیلیا کورداتا) برای رویش به لایه های ضخیم خاک نیازدارد، اما نیاز آبی آن کم است به طوری که در مناطق نسبتا کم آب قادر به رویش می باشد.ا ین گیاه،کم و بیش به سرما مقاوم است. نمدار درشت برگ (تیلیا پلاتیفلوس) درطول رویش به خاک های مرطوب و غنی از مواد غذایی نیاز دارد. خاک های خشک و کم رطوبت برای رویش این گیاه متناسب نیستند. هوای گرم و یا سایه، خللی در رشد و نمو ایجاد نمی کند. این گیاه هنگام رویش و تشکیل ساقه (در فصل بهار) به سرما حساس است و سرما باعث کاهش عملکردگل می شود. نمدار نقره ای (تیلیا آرجنتا) درطول رویش به خاک های شنی نیاز دارد. خاک های رسی سنگین برای رشد این گیاه مطلوب نیست.

تکثیر گیاه

در برخی ازکشورها، گونه های مناسب نمدار را برای استفاده از گل های آن کشت می کنند. پس از جمع آوری دانه های کاملا رسیده، آنها رادر بهار سال بعد درخزانۀ هوای آزاد کشت می کنند. با آبیاری منظم و وجین علف های هرز سطح خزانه، نهال ها را پس از 2 تا 4سال (بسته به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه)، به زمین مورد نظر منتقل می کنند. نمدار را نیز می توان به روش های رویشی، مانند خوابانیدن یا پیوندزدن، تکثیر نمود.

مراقبت ونگهداری

اگر چه نمدار گیاهی کم و بیش مقاوم به آفات و بیماری هاست و بندرت به عوامل بیماری زا آلوده می گردد، ولی ممکن است درطول رویش به وسیله قارچ نمدار آسیب ببیند. روی برگ های آلوده به این قارچ، لکه هایی به رنگ قهوه ای ایجاد می شود .باگسترش بیماری و بر اثر توسعه کنیدی ها، رنگ لکه تیره شده و برگ ها می افتند. دمبرگ و شاخه های جوان و ضعیف نیز ممکن است به این بیماری مبتلا شوند.

برداشت محصول

زمان مناسب برای برداشت گل ها، هنگامی است که آنها کاملا باز شده باشند، اما می توان آنها را مدت کمی قبل از باز شدن کامل نیز جمع آوری کرد. گل ها معمولا با براکته برداشت می شوند (بندرت گل ها را بدون براکته ها جمع آوری می کنند). هنگام برداشت گل ها، باید توجه داشت که به درخت آسیب وارد نشودو شاخه هاو سر شاخه ها دچار شکستگی نگردند. گل ها را پس از جمع آوری خشک می کنند. برای این عمل، بایدگل ها را به ضخامت 6 تا 7 سانتی متر روی هم قرار داد و آنها را در سایه خشک کرد. در صورت تراکم محصول، برای خشک کردن آنها باید از خشک کن های الکتریکی استفاده نمود. در این صورت، دمای مناسب برای خشک کردن گل های نمدار،40 درجه سانتیگراد می باشد. پس از خشک شدن، ابتدا باید سایر قسمت های نا مناسب را از گل ها جدا و سپس بسته بندی کرد. نسبت گل تازه به خشک، 4 به 1 می باشد.

با تشکر از حمیدرضا فیضی - جنگل بانی و منابع طبیعی شهرستان املش